Στην προσφυγική περιοχή του Ξυλοκάστρου, στον συνοικισμό δηλαδή, θα βρεις τον Ιερό Ναό της Παναγίας Φανερωμένης. Για τους επισκέπτες που δεν ξέρουν την ιστορία της είναι το «κάστρο», όπως την αποκαλούν, καθώς με μια πρώτη ματιά μοιάζει πράγματι με πύργο. Ποια είναι όμως η ιστορία της εκκλησίας αυτής που κάνει τα κεφάλια να γυρίζουν και τα αυτοκίνητα να σταματούν στο προαύλιό της για να την περιεργαστούν και να τη φωτογραφίσουν;
Πρόκειται για ένα μοναδικό κτίσμα που έχει κατασκευαστεί στα πρότυπα των Παλαιοχριστιανικών Βασιλικών, όπως δηλαδή και οι πρώτες εκκλησίες που δημιουργήθηκαν επί των ημερών του Μ. Κωνσταντίνου.
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ναού αποτελεί ο βυζαντινός πύργος που ξεπερνά κατά πολύ σε ύψος την εκκλησία αλλά και οι αρχαιοελληνικού τύπου κίονες που θα βρεις στο εξωτερικό μέρος της εκκλησίας.
Η ιστορία της μοναδικής εκκλησίας
Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον 65, κτήτορας και κληρικός του ιερού ναού υπήρξε ένας υπερδαστήριος άνθρωπος, ο Νίκωνας Κοτσοβόλης. Ο ίδιος στην αρχή παρέλαβε τον ναό με ένα μόνο στρέμμα γης. Ωστόσο, πολύ σύντομα εξασφάλισε για την εκκλησία άλλα τέσσερα στρέμματα, οραματιζόμενος την πανέμορφη εκκλησία, όπως τη βλέπουμε σήμερα.
Έχοντας συμβουλευτεί και μελετήσει διεξοδικά το ακριβές σχέδιο των παλαιοχριστιανικών ναών από το έργο του σημαντικότατου αρχαιολόγου και αρχιτέκτονα Αναστασίου Ορλάνδου, ο πατήρ Νίκων οραματίζεται την Παναγία Φανερωμένη. Ένα μεγάλο έργο ξεκινά και δημιουργείται το επιβλητικό αρχιτεκτονικό κόσμημα που συναντούμε σήμερα.
Ο παπα – Νίκωνας (έτσι τον γνωρίζαμε όλοι) κοιμήθηκε τον Ιούλιο του 2011.
Οι παλαιοχριστιανικοί ναοί και η ιδιαιτερότητά τους
Πριν από το «Διάταγμα των Μεδιολάνων» (313 μ.Χ.) δεν υπήρχαν χριστιανικοί ναοί, καθώς οι Χριστιανοί εκδιώκονταν από τους ειδωλολάτρες. Το εν λόγω διάταγμα, που ονομάζεται και «Έδικτο των Μεδιολάνων» έδωσε το δικαίωμα ανεξιθρησκίας στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, επιτρέποντας στους χριστιανούς αλλά και σε πιστούς άλλων θρησκειών να προσεύχονται στον Θεό τους για την ευτυχία και την επιτυχία του κράτους. Μπορεί στη θεωρία, λοιπόν, οι διωγμοί να σταμάτησαν άμα τη εμφανίσει του διατάγματος, στην πράξη όμως, η παύση αυτή υλοποιήθηκε μόνο όταν ο Κωνσταντίνος έγινε μονοκράτορας και η Κωνσταντινούπολη πρωτεύουσα (η Νέα Ρώμη).
Οι χριστιανοί τότε «βγήκαν» από τις κατακόμβες, όπου και ασκούσαν μέχρι τότε τα θρησκευτικά τους καθήκοντα και άρχισαν να χτίζουν τους δικούς τους ναούς, που σήμερα ονομάζουμε και «παλαιοχριστιανικού τύπου». Οι εκκλησίες εκείνες είχαν πολύ έντονο το αρχαιοελληνικό στοιχείο. Γενικότερα, οι παλαιοχριστιανικοί ναοί διαθέτουν κίονες και είναι μακρόστενοι, με ξύλινες στέγες.
Η Παναγία από τα Αλάτσατα και η σύνδεσή της με τον ναό
Τα Αλάτσατα Τουρκίας είναι μια πόλη, που όπως λένε, διατηρεί την παλιά της αρχοντιά και παραδοσιακή ταυτόχρονα νότα. Σε αυτήν υπάρχει μια εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία, που πλέον λειτουργεί ως τζαμί. Κι όμως, η εικόνα της Παναγίας έχει ταξιδέψει πολλά χιλιόμετρα και σήμερα φυλάσσεται στον Ι.Ν. Παναγίας Φανερωμένης.
Πώς όμως βρέθηκε η εικόνα στο Ξυλόκαστρο, προκειμένου να διασωθεί; Όπως μαθαίνουμε από το βιβλίο που έγραψε ο Νίκων Κοτσόβολης (Λαογραφία Ενορίας Υψηλών Αλωνίων Κορινθίας), ο ιερέας που λειτούργησε στην εκκλησία και τη μετέτρεψε στον επιβλητικό ναό που θαυμάζουμε σήμερα, η εικόνα μεταφέρθηκε αρχικά στην Ελλάδα από τον Ιερομόναχο Αμβρόσιο Παρασχάκη. Μιλάμε για το έτος 1922 όπου έχουμε την καταστροφή της Σμύρνης.
Το 1958 όμως, ο ίδιος δωρίζει την εικόνα στον παπα- Νίκωνα ως δείγμα ευχαριστίας. Αρχικά, το ιερό κειμήλιο τοποθετείται στον Άγιο Γεράσιμο. Μετά από χρόνια όμως, αποφασίζεται η οικοδόμηση του Ι.Ν. Παναγίας Φανερωμένης, αφιερωμένος στην Παναγία από τα Αλάτσατα.
Ο ναός της Παναγίας Φανερωμένης - Τα 7 στοιχεία του παλαιοχριστιανικού τύπου
Αξίζει να αναφερθούν αναλυτικά όλα τα στοιχεία του ναού της Παναγίας που φανερώνουν τη σύνδεση με τους παλαιοχριστιανικούς ναούς.
- Πρόπυλο – Στην είσοδο του ναού συναντάμε ιονικά κιονόκρανα. Επίσης, βλέπουμε επίκρανα με σταυρό, για να δηλώνεται ο χριστιανικός χαρακτήρας του κτίσματος από την είσοδο κιόλας του ναού.
- Αίθριο – Πρόκειται για έναν κλειστό διάδρομο χωρίς οροφή. Εκεί συναντάμε τη λεκάνη όπου οι πιστοί έπλεναν τα χέρια τους και η προσθήκη αυτή καταργήθηκε για την ορθόδοξη εκκλησία το 1000 μ.Χ.
- Νάρθηκας – Έχει πάρει το όνομά του από το φυτό «νάρθηκα». Στην ουσία όμως, πρόκειται για το σημείο εκείνο όπου στέκονταν όσοι δεν είχαν βαπτιστεί.
- Πύργος- Γίνεται λόγος φυσικά για τον εντυπωσιακό, μεσαιωνικό πύργο της εκκλησίας, όμοιο με αυτούς που συναντάμε στο Άγιον Όρος. Στα παλαιοχριστιανικά χρόνια υπήρχαν χτίζονταν παραπλεύρως συνήθως δύο πύργοι στους ναούς, για λόγους ασφαλείας και άμυνας.
- Βαπτιστήριο – Στον νάρθηκα συναντάμε επίσης και την κολυμπήθρα, στην οποία γίνονται βαφτίσεις. Στο επάνω μέρος της κολυμπήθρας βρίσκουμε ένα κουβούκλιο που ονομάζεται συφόριο (τάφος).
- Κεντρικός ναός – Στον κυρίως ναό εισερχόμαστε μέσω της κεντρικής πύλης (ωραίας πύλης). Το εσωτερικό της εκκλησίας αποτελείται από τρία μέρη, τα οποία ξεχωρίζουν με δύο σειρές από κολώνες. Στη μέση, όπου βρίσκεται και το πιο φαρδύ σημείο του ναού, βρίσκουμε τον άμβωνα (όπου οι ψάλτες έκαναν κήρυγμα), ο οποίος είναι μονόλιθος και από φτιαγμένος από μάρμαρο. Μετά συναντάμε τον άμβωνα και στη συνέχεια, βρίσκουμε το τραπέζι των προσφορών, όπου οι γυναίκες τοποθετούσαν τα πρόσφορα, το στάρι και τα λουλούδια της αρτοκλασίας.
- Άγιο βήμα – Το άγιο βήμα δεν χωρίζεται με τέμπλο, όπως στους σύγχρονους ναούς, αλλά διαθέτει ένα απλό διαχωριστικό για να ξεχωρίζει. Εντός του βρίσκεται η Αγία Τράπεζα, ένα κιβώτιο και κουρτίνες που ανοίγουν όταν γίνεται η Θεία Λειτουργία.