Πρόκειται για ένα από τα πιο μοναδικά βυζαντινά μνημεία της περιοχής, την «Παναγία Καταφυγιώτισσα» Ζάχολης, που θα τη βρεις να «κρέμεται» στα βράχια του βουνού, σε βάθος 40 μέτρων. Ο ναός βρίσκεται εντός της Ζάχολης, στον δρόμο που οδηγεί στο Σαραντάπηχο και ξεκίνησε να χτίζεται το 1782.
Η ιστορία της «Παναγίας των Καταφυγίων»
Κάποτε, όταν ακόμη οι Έλληνες προσπαθούσαν να προστατευθούν από το μένος των Τούρκων κατακτητών, αναζητούσαν «καταφύγια» σε σπηλιές ή σε άλλα, δυσπρόσιτα σημεία που θα τους κρατούσαν μακριά από τον κίνδυνο. Έτσι κι οι Ζαχολίτες, προκειμένου να αποφύγουν τους διωγμούς, λάξευσαν τον βράχο, δημιουργώντας έτσι ένα ασφαλές μέρος που θα τους εξασφάλιζε την παραμονή στον τόπο τους.
Ζώντας κρυφά μέσα στους βράχους, τους γεννήθηκε η ανάγκη να δημιουργήσουν έναν λατρευτικό τόπο, στον οποίο θα μπορούσαν να προσευχηθούν, να πουν το παράπονα, τις αγωνίες και να εκφράσουν την ελπίδα τους για ελευθερία. Ως προστάτιδά τους επέλεξαν την Παναγία, αφιερώνοντάς της τον ναό.
Η συντήρηση κι αξιοποίηση του ναού
Μέχρι το 1880 διακονούσε μια μοναχή το εξωκλήσι. Ωστόσο, επειδή η διαβίωση ήταν δύσκολη, κάποια στιγμή το εγκατέλειψε. Το ιστορικό εκκλησάκι όμως δεν μπορούσε να παραμείνει εγκαταλελειμμένο κι αφρόντιστο. Ως εκ τούτου, προέκυψε η ανάγκη για συντήρησή του και βελτίωση των σημείων που είχαν υποστεί φθορές.
Έτσι, μέσα στην πορεία των επόμενων χρόνων πραγματοποιήθηκαν μια σειρά από εργασίες.
- 1969: Επί εφημερίας του μακαριστού π. Παπανδρεάδη Νικολάου, δημιουργούνται σκαλοπάτια στους βράχους που συνδέουν την εκκλησία με τον δρόμο.
- 1983: Πραγματοποιείται η υδροδότηση της εκκλησίας, με πρωτοβουλία του μακαριστού π. Χρ. Διαμαντίδη.
- 2002: Το εκκλησάκι ηλεκτροδοτείται.
Ξεχωριστή αναφορά οφείλει να γίνει και στον Γεώργιο Ρούσο, κάτοικο της περιοχής που με προσωπική εργασία, μεράκι και σεβασμό στον χώρο και την ιστορία του, έχει πραγματοποιήσει μια σειρά από βελτιωτικές εργασίες. Πιο συγκεκριμένα, έχτισε την είσοδο, ανασκεύασε το παλιό κελί, δημιούργησε κρυφό σχολειό, αποτύπωσε λαογραφικές στιγμές, συνέδεσε με στοές λαξευμένες στους βράχους όλους τους χώρους.
